Wednesday, December 10, 2014

Cảm Nhận Và Nhận Xét - Nguyễn Cang


Cảm nhận và nhận xét

bài tùy bút'"Nơi Dòng Sông Lẻ Bạn" của Thuyên Huy

 


    Tôi có đọc nhng bài thơ cũng như truyn ngn trên trang blogs ca bn bè , nhưng chưa mt ln biết  bn Thuyên Huy, mà theo lời gii thiu ca Hoà thì TH cũng là cu giáo sinh SPSG K.8. Thì ra cũng cùng chung trường SPSG. Điu tôi thc mc là bn làm thơ cũng như viết truyn ngn đc nghe hay mà sao  không thy bn viết mt bài nào trên trang blog ca thân hu? Và cũng n mt s bn khác có cùng thc mc là không biết bây gi bn đâu?

 Đọc hai bài thơ đu tiên ca bn tôi thy  cm hng dâng tràn nên viết ngay vài câu nhn xét. Nay li nhn tiếp truyn ngn, mà tôi xếp vào tuỳ bút, vì nghĩ rng truyên ny có th là chuyện tht ca đi bn. Vì cùng x s Tây Ninh nên có vài đa danh rt quen thuc vi tôi, nhưng cái làm cho tôi cm xúc nht chính là cnh nghèo ca Hân, bn gái TH lúc u thơ, vì cnh nghèo ny cũng chính là cnh nghèo ca gia đình tôi thu tôi còn làng quê. Cái nghèo nó chận ngang con đường hc vn ca tôi cái tui chưa biết lo. Ngày nay vt cht càng đy đ , tôi càng thương cha nh m, và nh quay qut cái thu nghèo đói ca đi mình mi khi có ai nhc ti.

   Những chi tiết"khói cơm chiu nhà Hân to trng như sương sm trên my ngn cây cau vàng lá" làm tôi nh li mái nhà tranh xưa kia ti quê nhà. Hình nh ny rt quen thuc vi tôi cách nay my mươi năm, tưởng như chìm vào quên lãng , vy mà nay bn nhc li khiến tôi lng người chy nước mt, nh cnh xưa quá đi thôi. Làm sao tôi có th tr v làng cũ, ngm trăng thanh , nhìn khói lam chiu to lên khi mái tranh nghèo chun b cho bui cơm chiu? Hình nh ny, nói  chung, sao nó thơ mng và êm đm nhưng tôi không còn cơ hi gp li. Ngay t nhng dòng đầutiên bn đã gii thiu cho đc gi biết nhà hai hc sinh hai bên con sông nh có bến đò đưa khách. Hình nh ny sao nó bình d mà êm đm.  Bn còn nhc li cnh sinh hot ca lp hc gi ngoi khoá, thy đt la sưỡi m va ging bài cho hc sinh nghe, khiến lòng tôi bâng khuâng nh hi nh đi hc mình cũng quây qun bên thy cô trong gi th dc hoc gi hot đng thanh niên. Nhng bui hc ny ny tht thoi mái và vui nhn.

Hình ảnh con đò, dòng sông, hai đa tr chơi đùa trên bến cũng  được nhà thơ Nguyn Bính phát ho bng nhng nét đơn gin mà tht nên thơ trong bài "Bên sông":

       

Có hai em bé học trò

Xem con kiến gió đi đò lá tre 

Nửa xuôi tng mt thôi bè

Nắng sang bãi cát bên kia có chiu

Thoáng như một lp phù kiu

Chim đàn nối cánh bay vèo ngang sông

Thuyền buông đã mt ngày ròng

Nằm suông, lái cha ăn xong mi hàng.

 
  

    Dòng sông bến đò là nơi TH và cô bn nh hc trò đã ghi li bao nhiêu k nim tui u thơ, hai tr nhìn dòng sông nước chy xiết, hay ngm cnh tri chiu khi tt nng, nhìn khói cơm chiu nhà Hân đang chìm dn trên  ngn cau, ri mt  hút vào không gian m nht,tht lãng mng! Mt chi tiết khác cũng làm cho ta cm đng khi m Hân mt.Tác gi cùng Hân " đưa tin linh cữu m Hân v nơi nghĩa trang nh lưa thưa cui chân cái đi mà hai đa thường ra đó ngi ngm mt tri ln." Cũng đi sim tím ny nhưng nay li là nơi chôn linh cu m Hân, tht tr trêu cho con to đành hanh! Trong ni đau ngút ngàn ny hai đa ch biết ôm nhau mà khóc. Tuổi thơ di sao mà hn nhiên quá, chúng ch biu l s đau đn tt cùng mt cách t nhiên mà không biết mc c, thn thùng, khi ôm nhau khóc.  

  Truyện ngn" Nơi dòng sông l bn" cha đng nhng suy ngm trãi nghim sâu sc v con người và cuc sng. Chúng hp thành mt chui khép kín mà trong đó tình yêu tui thơ và cuc sng lúc nào cũng tác đng qua li và c ni tiếp trin miên trong không gian bt tn và thi gian hu hn ly trăm năm làm tiêu chun. Bi cnh dòng sông con đò được các nhà văn nhà thơ làm đ tài sáng tác. Đã có nhiu tàc phm tiu thuyết hoc thơ ni tiếng nói v đ tài ny.  H có dòng sông là có ngăn cách, có chia ly. Cnh chia ly bên dòng sông sao nó bun biết chng nào, hãy tưởng tượng hai người buông tay ra , nàng bước xung thuyn v nơi bến khác , còn chàng đng nhín theo bun đt rut hết mun sng! T đây mt em vĩnh vin. Tôi xin trích mt đon văn ca nhà văn kiêm nhà giáo Doãn quc S t li tâm trng nh người yêu trong tiu thuyết ni tiếng mt thi :"Dòng sông định mnh"  khi tác gi tr v bến xưa bên dòng sông chia cách:

  " Yến! Em chng còn là người yêu, em chính là tình yêu, ai mà gin được tình yêu? Dù nay hay mai dù gn hay xa bao gi đâu anh vn yêu Yến như thu nào mười sáu tui..."  (Doãn quốc S, dòng sông đnh mnh, chương 9: đêm trăng thuyn v bến cũ ). Trong thp niên trước, khi phong trào xem phim Hng Kông n r, bn nào mê phim Hng Kông chc không quên được b phim ni tiếng "Bên cu ly bit", tác gi bà Quỳnh Dao, đã ly biết bao nước mt người xem. Phim t cnh bit ly bên dòng sông  có cây cu nh cong cong bng xi măng c kính ,ca đôi trai gái yêu nhau trong ngang trái tuyt vng, chia tay mà lòng tan nát, ngm ngùi , a l...

     Trong thơ văn tin chiến ta cũng có tác phm khá nổi tiếng mt thi đó là quyn" Dòng sông thanh thu " ca Nht Linh. Trong lch s VN ta cũng có dòng sông đnh mnh không nhng chia ct hai người trai gái yêu nhau mà chia cách c mt dân tc, đó là dòng sông Bến Hi , chia ct  lâu dài 1954-19750. Trong giai đoạn ny ti min Nam nn văn hc, kch ngh, đin nh phát trin mnh m. Riêng âm nhc xut hin nhiu nhc s tài danh trong đó phi k đến Lam Phương, ông sanh đ ti min Nam nhưng viết mt bn nhc rt ni tiếng,"Chuyến đò vĩ tuyến" làm người ta tưởng ông là người min Bc đang trên đường di cư vô Nam.Bn nhc  gây nhiu n tượng cm xúc tuyt vi, din t cnh chia ly gia hai min Nam Bc, nay nhc li như mt k nim bun đánh du mt giai đon lch s bi thương ca  dân tc. Xin các bạn hãy đ lòng trm lng đ nghe li ging hát ngt ngào ca ca s Hoàng Oanh : " Đêm nay trăng sáng quá anh ơi/Sao ta lìa cách bi dòng sông bc hai màu/Lênh đênh trên sóng nước mênh mông /Bao đêm lnh lo em ch mong gp bóng chàng/Vượt trùng vượt núi đến đu làng/Đò em trong đêm thâu s đưa chàng sang vĩ tuyn/Phương nam ta sng trong thanh bình/Tình ngát hương nng thm bên lúa vàng ngt ngào dâng..."

      Trước đó cũng chính nơi đây, sông Gianh,   ranh gii ca s chia ct kéo dài gn 200 năm, (1600-1777), đó là giai đoạn Nam Bc phân tranh thi Trnh Nguyn.

      Nhân tiện tôi xin nêu ra vài nhn xét v hình thc cùng ngh thut viết truyn ngn mà TH đã áp dng trong bài. Ging điu văn chương tht bình d gn gũi mà li thâm sâu vng chc. Nó không hn ht ri rc trái li lý lun cht ch, ni kết được ý chính ý ph mt cách  hp lý. Tác gi còn kết hp được t cnh vào t tình mt  cách t nhiên. Tình, cnh, đi đôi . Cnh b sung cho tình đ bài văn thêm sinh đng hp dn. trong sut bài viết TH lúc nào cũng áp dụng nguyên tc ny (trong mi đon mi phn), nên người đc có cm giác như thy cnh đang hin ra trước mt mà nhân vt trong truyn cũng chính là mình, mình đã hoá thân vào trong nhân vt ca ct truyn.cho nên càng đc càng thy hp dn và lôi cuốn. đây ta không có cái cm giác nhàm chàn hay b cuc mà c mun đc đ xem kết cuc ra sao. Điu ny chính là thành công ca tác gi. Th đưa ra vài ví d: T bui sáng đi hc,tác gi ch đi cô bn nh   bến đò,mà phi đi tht sm ko bn mình qua đò trước thì đành ngn ngơ. Tác gi không quên mua cho bn mình my cái bánh tai heo (tình cm) lin theo đó là t cnh bến đò có cái cu cũ k. Còn nhng lúc đng bên ny sông mà thy mưa bên kia sông thì lòng tác gi bun man mác. T cnh nghèo ca Hân, TH phác hoạ vài dòng như nhng nét chm phá ca bc tranh tuy đơn gin mà tuyt đp, TH ch cân nói "Ba Hân mt lúc H. còn nh xíu. M H. bác Diu, đã vt v cht chiu nuôi con trong cái nghèo quanh qun." là đ (ý chính). Đ b túc cho bc tranh thêm phần khi sc TH thêm vào đon t cnh "Khói cơm chiu nhà H. tan dn ri mt hút đâu đó" (ý ph). Nhìn cnh khói cơm chiu t dưng mình nghĩ ngay đó là cnh nhà nghèo vùng quê. mt đon khác TH t cnh mùa thu cây bàng rng đy lá úa (t cnh) kết hợp vi t tình "Cô giáo Chiêu thường dt hc trò chúng tôi  đi nht lá bàng, gom li cui sân, gn lp hc cui sân đt lên đ sưởi ấm" (t tình,hot đng), Ta  còn có nhiu dn chng khác rãi rác trong bài.

   Nói riêng những đon t cnh cũng tht sinh đng, nghe êm tai, đy truyn cm, đi thng vào lòng người : "T bên ny cu đò, tôi có th nhìn thy rõ mn mt khói cơm chiu nhà Hân to trng như sương sm trên my ngn cây cau vàng lá". Và đây TH t cnha rơi "Cũng như Hân tôi thương làm sao tiếng mưa rơi l loi êm đm trên mái tranh già nua hơn tiếng mưa rơi ào trên mái ngói ca khu nhà ngói ph ch". T cnh mùa hè sao nghe man mác, bun xa vng:"Hè v, tiếng ve su kêu não nuôt trên nhng hàng phượng già cuối sân, làm cái vng lng ca sân trường càng thêm lng vng" v.v. 

  Một đc đim th hai là TH khéo x dng phép so sánh ( tương quan , tương phn) đ gây chú ý người đc và cũng gây thích thú ngc nhiên. Kiu viêt ny không phi là mi m gì nhưng đôi khi ta quên hoặc vô tình b rơi. Cnh nhà ca Hân thì nghèo bên kia sông đi lp vi cnh khá gi ca TH, bên ph ch. T cnh mưa rơi thì thích nghe tiếng mưa rơi  êm đm trên mái tranh và ghét tiếng mưa ào trên mái ngói.T ngôi trường :tuy nh nghèo nhưng đm tình thương gia thy và trò v.v. 

  Đặc đim th ba: đ xây dng đ tài , TH đã khai thác trit đ tâm lý nhân vt. đây ta thy có hai nhân vt chánh là tác gi và cô bn nh, còn thy cô giáo và bn bè khác là nhng nhân vt ph. Đ tài xoay quanh hai nhân vật chính ny . Nh khai thác trit đ tâm lý mà ta hiu được nhng suy nghĩ ,ước mun, tâm tư nguyn vng cùa tng người . Nhng tâm lý đó tuỳ hoàn cnh mà th hin mt cách hp lý, khiến người đc thông cm cho  tng trường hp xy ra, từ đó mà chp nhn hay t thái đ phn kháng. Vì có cm tình vi Hân nên TH đi hc sm mt chút đ mua cho bn nghèo ca mình my cái bánh tai heo đ bn ăn sáng vì TH biết rõ bn mình nhà nghèo nên chưa chc có tin ăn sáng. Mà nếu như bn không tin mua bánh thì chắc bn mình s đói bng lm. Tác gi du nh tui nhưng khá rành tâm lý và cũng do có cm tình vi cô bn nh d thương nên TH không ngn ngi mua bánh tng bn, tác gi ghi li s kin ny bng mt câu văn ngn : " Tôi thường dy tht sm,ra cầu đò ch Hân t bên kia sông , theo chuyến đò ngang ca bà Tư, ri cùng nhau đi b đến trường, ngang qua cái quán nước p ep đu ch, không quên mua cho được my cái bánh tai heo giòn thơm mùi m" khiến người đc cm thy vui vui và hài lòng cho vic làm mang tánh ga lăng của tui nh . Sao d thương quá!

  Ở mt ch khác, nh may mn được sanh ra trong gia đình khá gi nên TH được hưởng  đy đ tin nghi vt cht, nhưng thói thường tui nh li thích cái nhà chòi bng lá da đ ngi ôn bài vi bn mi vui. Ăn cơm thì khôing thích tht heo kho nước da, tht gà xé phai mà li thích ăn cá lòng tong khe qut. Tác gi khá rành tâm lý, làm cho người đc thy vui vui và thích thú. Ri mùa hè đến, ai đã tng cp sách đến trường thì không sao quên được cái cm nhận bun bun lúc chia tay vi bn và thy cô. Trong lòng nghe nao nao làm sao, TH cũng khéo din t cái tâm trng ny bng cách mượn tiếng ve su thay khúc nhc bit ly :"Hè v, tiếng ve su kêu não nut trên hàng phượng già cui sân, làm cái vng lng của sân trường càng thêm lng vng".

  Cuối năm lp nht, hai tr mong s thi đu vào trường trung hc, tâm lý mà , ai mà  không mơ ước tương lai? Nếu cuc đi bình lng mãi thì làm gì có tuỳ bút dòng sông chia l ny? Đt biến  xy ra, m Hân mt, không nhng Hân mang nỗi đau cht ngt mà mt luôn c tương lai. Chim đi bàng đã gãy cánh!! Ước mơ tan v.! TH đã khéo léo liên tưởng đ ni kết s bt hnh ca bn mình bng cách so sánh trong phép n d tht đúng lúc : ví người m Hân như đoá sen ln che nng mưa cho cấi bông súng nh nhoi  (là Hân) đã tàn úa cũ rách. Nhóm t ng "tàn úa cũ rách" ám ch cuc đi ca Hân s t tơi tan tác t đây. Trước đây, cuc sng ca Hân đã mong manh nghèo đói trong lúc m còn sng, nay càng thêm tơi t vì m đã mt! M mt ! còn ai che chỡ bão bc tm thân nh nhoi ny trước cơn  bão táp ca cuc đi? Đon văn ny là đon văn hay nht din t đy đ tâm trng ca hai nhân vt, theo suy nghĩ ca tôi. Cái chết ca m Hân báo hiu du chm hết ca mi tình hc trò đy thi v nhưng cũng đầy nước mt. Đc xong câu chuyn nhưng trong tôi vn còn nghe ray rt, xót xa. ..

   Đoạn kết tht hay din t đy đ cnh bit ly. Phép n d được lng vào kết hp vi phân tích tâm lý nhân vt và s dng ngòi bút t cnh điêu luyn làm ni bt cnh chia ly đầy nước mt. Hai tr chia tay nhau trên bến đò cũ thân thương đ đi v hai hướng r ca cuc đi. Tôi như nghe tiếng khóc, tiếng gi tên nhau hoà ln vi tiếng gào thét ca hai trái tim nh bé trong bui sm mai m sương khói, ph kín dòng sông Vàm Cỏ Đông, trong lúc nước sông vn vô tình cun cun chy xiết v  phương tri vô đnh...

 Nguyễn Cang.

 

No comments: